Астана қаласының жасыл белдеу жағдайында екінші қабылдаудағы ағаш екпелерді құру бойынша тәжірибе
Қазақстан Республикасының елордасы Астана қаласы құрғақ және барлық желдерге ашық дала аймағында ағашсыз жазықта орналасқан. Климатқа тән белгілер маусымдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы, төмен температурамен ұзақ қыс, жоғары температурамен қысқа ыстық жаз.
Қаланы желден қорғау және елордада халықтың тұруына қолайлы климат жасау мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасына сәйкес Астана қаласында жасыл белдеу құру 1997 жылы басталған болатын.
Қазіргі уақытта елорданың жасыл белдеуінің жалпы ауданы 14 827 гектарды құрайды, оның ішінде 11 502,2 гектарды орман екпелері алып жатыр, оларда 9,6 миллионнан астам ағаш пен 1,9 миллионға жуық бұта өседі. 1998-2004 жылдар аралығында негізінен сүйелді қайың, ұсақ жапырақты шегіршін, жалпақ жапырақты шегіршін, кәдімгі қарағай, сопақ жапырақты жиде, қазақстан терегі, алтын түсті қарақат, ақ шым, бессия шиесі, татар үшқаты егілді. Бұл ретте жапырақтылар 98,2%, қылқан жапырақтылар 1,8% құрайды. Көгалдандыру келесідей қалыптасты: жақсы орман өсіру қасиеті бар топырақта тығыздығы жоғары екпелер өсірілді, өсінділер мен орман қоқыстары пайда болды, микроорганизмдер мен фауна пайда болды, ағаш дақылдарының тұқымынан табиғи жаңару процесі басталды. .
Бірінші кезеңде 20-24 метрлік учаскелерде әртүрлі ағаш және бұта түрлерінен жасыл екпелер жасалып, ені бірдей ішкіралық кеңістіктер қалдырылды. Көгалдандырудың орналасуы топырақ жамылғысының алуан түрлілігіне және 50%-дан астам жерді алып жатқан орман алқаптарында сортаңдар мен сортаң дақтардың болуына байланысты болашақ екпелердің өмір сүру жылдамдығын, жағдайы мен сапасын дәл болжау қиындығымен байланысты болды. Сонымен қатар, тұрақты екпелерді өсіру мезгіл-мезгіл қайталанатын құрғақшылықпен және орманға қолайлы топырақтың ұсақ құрылымымен қиындайды.
Екінші кезеңде, тасты жерлерге негізделген орман алқаптарын құру үшін қанаттардың арасын отырғызу қажет, бұл үшін «Астана орманы» ЖШС Қазақстандық орман шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтымен бірлесе 2010 жылы басталды, ал 2011 жылы әр түрлі ағаш түрлерінен тұрақты, жоғары өнімді орман дақылдарын құру бойынша ғылыми-өндірістік тәжірибелерді құру бойынша жұмыс жалғастырылды. Ғылыми жұмыстың мақсаты: орман дақылдарын құрудың оңтайлы технологияларын жасау және сүректі өсімдіктердің ассортиментін таңдау.
Эксперимент бірнеше бағытта жүргізілді:
1) 7 жылдық өсімдіктерін жақын маңдағы өсіп келе жатқан көріністерден ішкіаралық кеңістікке көшіру. Трансплантациялау үшін өсімдіктер жақын маңдағы өсетін алқаптардан алынды. Барлығы 3 мыңнан астам ағаш көшірілді. Суару және қолайлы топырақ-климат жағдайларын ескере отырып, екі жазғы бақылаудың нәтижесінде трансплантацияланған өсімдіктердің өмір сүру деңгейі 77,6% құрады. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, бұл әдісті қолдану орындалған жұмыстың жоғары құнына байланысты орынсыз.
2) Тұйық тамыр жүйесі бар бір жылдық және ашық тамыр жүйесі екі-үш жылдық көшеттерді отырғызу. 2010–2011 жылдар аралығында елорданың жасыл белдеуіне жабық тамыр жүйесі мен ашық тамыр жүйесі екі-үш жылдық өскіндердің түрлі бағалы тұқымдары отырғызылды. Бұл тәжірибе қызығырақ, өйткені Астана қаласында алғаш рет жабық тамыр жүйесі бар көшеттер отырғызылды, оның бірқатар артықшылықтары бар:
2011 жылы отырғызылған жабық тамыр жүйесі бар біржылдық көшеттердің ең жақсы өмір сүру көрсеткіші сібір шыршасы (87%), ең төмені бальзам шыршасы (16%) болды. Ашық тамыр жүйесі бар екі жылдық емен ағашының гүлшоғыры 95%, 3-4 жылдық сібір шыршасы – 69% өмір сүруді көрсетті. Басқа тұқымдардың өмір сүру деңгейі орташа деңгейде өзгерді. Алынған алдын ала нәтижелерге сүйене отырып, осы кезеңде біз отырғызу үшін бір және екі жылдық сібір шыршасының көшеттерін және жабық тамыр жүйесі бар екі жылдық емен ағашының көшеттерін ұсынуға болады.
3) Көпжылдық шөптер – бал өсімдіктерін егу.
ПБал өсімдіктерін егу (шырын өсімдіктері) пайдалы жәндіктерді – энтомофагтарды тартуға және көбейтуге көмектеседі. Энтомофагтар – олардың табиғи жаулары бола отырып, зиянкес жәндіктермен қоректенетін пайдалы жәндіктер. Ересек жәндіктер кезеңінде жыртқыштар мен паразиттердің көптеген түрлері балшырындармен қоректенеді. Нектармен қоректену пайдалы жәндіктердің барлық дерлік түрлеріне қажет.
«Астана орманы» ЖШС-нің ғылыми-өндірістік тәжірибелерінің және 1904-1914 жылдар аралығында жасалған нәтижелері бойынша орманшы А.Л. Адамұлының Қызылжар жасанды орман алқабында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің қатысуымен өткен 2011 жылғы 3 маусымдағы № 1-7,7 хаттама тапсырмаларының «Қызылжар жасанды орман алқабында Елорданы одан әрі дамыту» жоспарының 28-тармағын іске асыру шеңберінде келесідей іс-шаралар жүзеге асырылды:
2011 жылы «Қазгипролесхоз» РМК Солтүстік Қазақстан облысы бойынша филиалымен жалпы алаңы 1500,2 гектар екiншi кезеңдiң екiншi кезектегi орман дақылдарын құру және екпелердi реконструкциялау бойынша жобалық жобаның бiрiншi кезегiн әзiрлеуге келiсiм жасалды. 2012 жылдың көктемінде кәсіпорын жоба бойынша елорданың жасыл белдеуінде 278,5 гектар аумаққа жабық тамыр жүйесі бар 430 746 түп көшет (сібір шыршасы, қарағай) отырғызды.
2013 жылы жобаны жалғастыру аясында 171,5 га алқапқа 285 914 қылқан жапырақты көшет, 180 га алқапқа көпжылдық шөптер (бал өсімдіктері) егіліп, 15 га аумақта қолданыстағы екпелерге қайта құру жұмыстары жүргізілді. Вегетациялық кезеңде отырғызылған өсімдіктерге күтім жасау жұмыстары жүргізілді (суару, қопсыту және т.б.). 2013 жылдың күзгі түгендеу кезінде орташа өмір сүру деңгейі 90% құрайтыны анықталды.
2014 жылы бірінші кезең жобасының құрылған екпелерін күтіп-баптау жұмыстары аяқталып, жалпы көлемі 3000 га аумақта 2012 жылы әзірленген жобаның екінші кезеңін іске асыру жұмыстары басталды. Нәтижесінде 298,9 гектар алқапқа 398 434 түп көшет отырғызылды, оның 57 186-сы қылқан жапырақты және 341 248-і жапырақты орман құраушы ағаштар. Сондай-ақ 271,9 гектар алқапқа бал өсімдіктері егілді. 2022 жылға қарай жалпы көлемі 9827,0 га аумақта жобалық-іздестіру жұмыстарының төрт кезеңін өткізу жоспарлануда. Жобалардың барлық кезеңдерін іске асыру елорда тұрғындары мен қонақтарының демалуы үшін қолайлы жоғары сәндік екпелер жасауға мүмкіндік береді және Орталық Азияда жасыл белдеудегі орман белдеулерін теңдесі жоқ үздіксіз жасанды орманға айналдыруға мүмкіндік береді.
п 7 Перспектива
Расположение столицы Казахстана в безлесном регионе неизмеримо поднимает роль на развитие «зеленого пояса» столицы. Расширение «зеленого пояса» вокруг г. Астаны, продолжение создания лесонасаждений в пригородной зоне столицы, вдоль основных транспортных магистралей обеспечит необходимые условия для организации туризма и активного отдыха населения, тем самым будет способствовать укреплению его здоровья. Реализация указанной работы, безусловно, создаст более комфортные условия для проживания населения в столице и прилегающих районах, что повышает привлекательность данного региона. С посадкой 200 217 штук сеянцев (в рамках реализации проекта 6-й очереди) весной текущего года полностью завершаются работы по созданию новых лесонасаждений на межкулисных пространствах Зеленого пояса столицы. В дальнейшем, готовых к реализации проектов по созданию лесонасаждений не имеется, кроме разработанного в 2019 году ТЭО для непрерывного озеленения города Нур-Султан (Зеленые клинья). Данное ТЭО требует корректировку в связи с истечением срока реализации и срока отвода земельных участков для проектирования. На конец 2022 года ГУ «Архитектуры, градостроительства и земельных отношений города Астаны» было выдано новое разрешение на проведение ПИР на земельные участки общей площадью 2 669,1642 гектара (из ране отведенных 15144,3 га). Из них лесопригодными почвами являются 751,3 га. Также, из 14 827 гектаров общей площади зеленого пояса 24,55 % (3 504,07 га) являются нелесопригодными почвами, которые характеризуются отрицательными лесорастительными свойствами, содержат легкорастворимые соли в угнетающих и токсических количествах с поверхности. В случае посадки сеянцев на таких почвах культуры гибнут, в первые же годы после посадки или не приживаются совсем. Однако, из опыта зарубежных стран на нелесопригодных почвах можно создавать новые лесонасаждения после проведения мероприятий по коренному улучшению почвы, т.е. мелиорации солонцов.
Основанием для развёртывания работ по созданию «зелёного пояса» вокруг столицы, в том числе и научно – исследовательских работ, является п 3 приложения письма (совместно с акиматами города Астаны и Акмолинской области принять меры по эффективному формированию «зеленого пояса» вокруг столицы, усилить контроль за незаконной вырубкой деревьев) первого заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Скляр Р.В. за № ккД-644/23-01-7,6,1,7,8,9 от 04.01.2024 года. Также, необходимо, довести площади с лесонасаждениями до действующих государственных стандартов, соответствующего темпам развития и высокому статусу столицы. Согласно действующего на территории Республики Казахстан ГОСТа размер зеленой зоны для условий города Астаны составляет (население от 500 тыс. чел. до 1 млн. чел.) 25 га на 1000 человек или 250 кв/м на одного жителя. В настоящее время фактический размер (11502,2 га) зеленого пояса столицы составляет (при численности населения города на 6 июля 2016 года составила 1000000 человек) 115 кв/м на одного жителя. Чтобы соответствовать ГОСТу фактическая площадь с лесонасаждениями зеленого пояса города Астаны должна быть 25000 га.
Поэтому, в настоящее время, специалистами отдела службы содержание и развития зеленого пояса со специалистами ГУ «Управление охраны окружающей среды и природопользования города Астаны» проводятся подготовительные работы (разработка технической спецификации, сбор ценовых предложений) с ТОО «Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии им. У.У. Усманова» совместно с ТОО «Казахский научно-исследовательский институт лесного хозяйства и агролесомелиорации им. А. Букейхана» по определению стоимости разработки эффективных путей и методов по мелиорации солонцовых почв зеленого пояса г. Астаны сроком на 3 года. В результате ожидается получение современной технологии по мелиорации нелесопригодных засоленных почв с последующим созданием новых лесонасаждений на них.
«Астана орманы» ЖШС бас агрономы Хасенов А.А.
